Geen centraal schriftelijk eindexamen meer of een begrippenlijst uit je hoofd leren, maar onderzoek doen naar een muzikaal onderwerp dat een leerling zélf interessant vindt. “Een samenhangend curriculum waar de leerling eindelijk écht centraal staat.” Zo omschrijft muziekdocent Gerwin van der Werf het door hem geprezen DP Music van het International Baccalaureate.
Gerwin van der Werf heeft meer dan twintig jaar met plezier het eindexamenvak muziek gegeven. Hij kwam tot het besef dat hij te weinig tijd had om individuele talenten en ambities van zijn leerlingen aandacht te geven. Het traditionele syllabus-gedreven curriculum beperkte de ruimte voor diversiteit en creativiteit.
De school waar Gerwin werkt bood gelukkig uitkomst. Het Rijnlands Lyceum Oegstgeest biedt naast regulier Nederlands onderwijs namelijk ook internationaal onderwijs aan. Daarom kreeg Gerwin de kans om het vak muziek te geven volgens het Diploma Programme van het International Baccalaureate. Dat is een pre-universitaire opleiding voor leerlingen die internationaal onderwijs volgen, qua niveau vergelijkbaar met het Nederlandse vwo.
DP Music
Het vak muziek binnen het Diploma Programme, aangeduid als DP Music, verschilt nogal van het bovenbouwvak muziek zoals we dat in het Nederlandse onderwijs kennen. Gerwin is ervan overtuigd dat DP Music een inspiratiebron kan zijn voor docenten en beleidsmakers die zich bezighouden met vakvernieuwing in de kunstvakken.
Wat maakt DP Music op sommige vlakken beter dan ‘ons’ huidige muziekcurriculum? Tijdens zijn lezing ‘De internationale school, een inspiratie voor het eindexamen muziek’ gaf Gerwin daar uitgebreid antwoord op. De lezing vond plaats op het Rijnlands Lyceum Oegstgeest en werd mede georganiseerd door VLS.
Het programma
DP Music is vormgegeven vanuit de bredere onderwijsvisie van het International Baccalaureate, dat zegt te streven naar het opleiden van ‘nieuwsgierige, goed geïnformeerde en zorgzame jonge mensen die bijdragen aan het creëren van een betere en meer vreedzame wereld door intercultureel begrip en respect’.
Daarom staat ook bij het DP Music-programma het leren over andere culturen centraal. Er wordt dus geen enkele cultuur als leidend beschouwd, binnen het curriculum. Dat in tegenstelling tot het bovenbouwvak muziek zoals wij dat kennen, waarbij de westerse (klassieke) muziek de basis vormt voor de syllabus.
Verder stelt het programma ‘student-centered’ te zijn, waarbij de leerling wordt uitgenodigd zich te verhouden tot de drie muzikale rollen: die van researcher, creator en performer.
Areas of inquiry
Binnen DP Music zijn er vier muzikale domeinen die door leerlingen verkend moeten worden, de zogeheten areas of inquiry:
- Music for sociocultural and political expression richt zich op muziek die uiting geeft aan sociale, culturele, politieke of religieuze boodschappen. Binnen dit domein worden bijvoorbeeld protestliederen en volksmuziek behandeld.
- Music for listening and performance verwijst naar muziek met esthetische waarde als belangrijkste doel. Absolute muziek is daar een voorbeeld van, maar ook bepaalde subgenres binnen de jazz of experimentele muziek.
- Music for dramatic impact, movement and entertainment omvat alle muziek die gebruikt wordt om andere kunstvormen te ondersteunen (zoals film of dans). Filmmuziek komt daarin aan bod, maar ook muziektheater en musical.
- Music technology in the electronic and digital age is geheel in lijn met de chronologie de laatste area of inquiry. Muziek die eronder valt is gemaakt, uitgevoerd of geproduceerd met behulp van elektronische of digitale technologieën. Electronic dance music is daar een goed voorbeeld van, maar ook muziek van Kraftwerk valt onder deze categorie.
Van toetsen naar portfolio’s
Het eerste jaar van het DP Music-programma bestaat uit vier periodes. In elk van die periodes staat één area of inquiry centraal. Zo’n periode wordt vervolgens niet afgesloten met een schriftelijk examen of een toets, maar in de vorm van een portfolio. Die vorm is voor Gerwin een belangrijk voordeel ten opzichte van het Nederlandse examenprogramma.
Volgens het DP Music-programma hoeven leerlingen uiteindelijk namelijk niet allemaal dezelfde leerstof te beheersen. Zo is er bijvoorbeeld geen begrippenlijst die uit het hoofd geleerd moet worden. De portfolio’s geven leerlingen de kans om zich te verdiepen in onderwerpen die ze zelf interessant vinden, zonder daarin geremd te worden.
Experimenteren
Een goed voorbeeld is volgens Gerwin het experimenting portfolio, waarbij leerlingen buiten hun comfortzone moeten gaan. “Bij muziek gaat het vaak zo: oefenen-oefenen-oefenen, en pas als het helemaal goed is, dán durf ik het podium op te gaan. Dankzij het experimenting portfolio durven leerlingen dingen uit te proberen en kunnen ze op hun bek gaan zonder dat ze dat voor publiek hoeven doen.”
Gerwin laat een video zien van een leerling die nieuwe dingen uitprobeert in FL Studio. Maar ook het reharmoniseren en arrangeren van Summertime valt onder de experimenten die al door leerlingen gedaan zijn. Bij het experimenting portfolio hoef je niet ‘je beste werk’ te laten zien; het gaat erom dat je kunt ‘authentiek-experimenteren’. “Het moet iets zijn dat uit de leerling zélf komt en iets dat nog niet bestaat.”
Muziektheorie?
Het DP Music-programma kiest ervoor om geen curriculaire eisen te stellen met betrekking tot het beheersen van notenschrift of muziektheorie. Dat betekent ook dat er leerlingen zijn die het DP Music-programma afronden zonder een noot te kunnen lezen. Muzieknotatie wordt binnen het programma als middel gezien, niet als doel.
“Het IB schrijft niet voor dat je noten moet kunnen lezen, en sommige leerlingen die IB volgen kunnen dat ook niet. Wel is het zo dat er van leerlingen gevraagd wordt om visualisaties te maken van muziekstukken, dat zie je ook in de portfolio’s terug. Een aantal leerlingen kiest ervoor om dan toch het notenschrift te gebruiken. Als ze dat willen, ondersteun ik ze daar ook in. Het toetsen van muziektheorie doe ik binnen mijn lessen dan ook formatief, niet summatief.”
Het nieuwe eindexamenvak
Gerwin geeft zelf geen Nederlands muziekonderwijs meer, enkel nog het DP Music-programma van het IB. En hij is daar zo enthousiast over dat hij mede-docenten warmdraait voor bepaalde onderdelen uit het programma, zoals het gebruik van portfolio’s in plaats van toetsen.
“Ik ben geïnspireerd door dit programma. Het feit dat ik erover wil praten zegt denk ik al genoeg. Ik zou het niet een-op-een overnemen in het nieuwe examenprogramma muziek, maar ik denk wel dat we er veel van kunnen leren. Dit is namelijk een kans om eindelijk eens écht leerlinggericht muziekonderwijs te geven.”
