Auteur: Rivkah van Engelenhoven | Datum: 9 december 2022

Momenteel zit ik een dagje ziek thuis. En zoals altijd als ik een dagje ziek thuis zit, word ik geconfronteerd met de schuldgevoelens aangaande nutteloosheid, ons opgelegd door onze, door economisch gedachtegoed gedreven, samenleving. Deze – sommigen zullen zeggen calvinistische – schuldgevoelens brachten mij tot nadenken en zo ook tot schrijven.

In feite kunnen we deze blog al beginnen met de vraag in hoeverre die samenleving wel van ons is. En ook in hoeverre het nog een “samen”-leving is, als we allemaal zo individualistisch blijven leven zoals we dat nu doen. Als je het mij vraagt is onze samenleving momenteel meer een “Living Apart Together”-leving. Dit doet vanzelfsprekend geen goed aan die prangende schuldgevoelens als je met de griep in bed ligt. Een voorbeeld.

Ziek voor de klas

Het is mij wel eens overkomen dat ik, op de middelbare school waar ik destijds werkte, halverwege de dag ineens beroerd werd. Er was al een griepplaag gaande op die school, dus onverwacht was het niet. Mijn collega’s waren nog net niet aan het wedden wie de volgende patiënt zou zijn.

Ik liep plichtsgetrouw naar de roostermaker, meldde mijn toestand, en verwachtte het “samen” gedeelte van de samenleving: empathie. Helaas, en ik kan mijn hoed eronder verwedden dat dit dagelijks veel meer mensen gebeurt, kreeg ik het individualistische gedeelte van de samenleving voor mijn voeten geworpen. Een diepe zucht, een frons, een geagiteerde toon en de melding dat de roostermaker in kwestie geen vervanging voor mij had die dag.

Eigenlijk was de boodschap dat ik dus beter maar niet naar huis zou gaan. Dan maar ziek voor de klas.

Vanzelfsprekend ben ik toch naar huis gegaan, maar het werd mij niet in dank afgenomen. Nu zit ik opnieuw snotterig op de bank, en vraag ik mij af waarom er toch zo wordt gereageerd op zieke collega’s, en wat voor verantwoording er te vinden is voor die arme werknemers, dat ze zelfs als ze ziek zijn geen rust kunnen vinden.

Schuldgevoel

Marjolein Aelberts, specialist in burnout problematiek, voerde in 2019 een simpel social media onderzoek uit. “Ik voel me schuldig als ik me ziekmeld”, was de stelling die op Instagram werd geplaatst. Alleen al op dit platform drukte 76% op de “ja”-knop (Aelberts, 2019). Dat is zorgwekkend. In andere landen zijn vergelijkbare onderzoeken uitgevoerd, en de cijfers zijn even significant (Sheffield, 2015).

Volgens mij kan ik met een gerust hart, of in dit geval eerder óngerust hart, zeggen dat deze cijfers in directe verbinding staan met de cijfers aangaande gevallen van burnout. Uit een onderzoek van TNO in 2019 bleek dat 1 op de 6 werknemers gemiddeld last heeft van burnout problematiek (Hooftman, 2020). Dat is dus circa 1,3 miljoen mensen.

Welzijn van de werknemer

Natuurlijk is het bekend dat dit werkgevers veel geld kost. Gemiddeld is dit ongeveer 250 tot 400 euro per dag (Klees, 2020). Het is dus ergens ook wel te begrijpen, zul je nu misschien denken, dat de werkgevers die te maken krijgen met werknemers met verzuim, niet altijd even gelukkig zijn. En dan zijn we terug bij het economisch gedachtegoed. Want hoort het welzijn van de werknemer niet boven die getallen en euro’s te staan?

Als je het mij vraagt wel. En ik denk dat men ditzelfde antwoord krijgt bij een groot gedeelte van de beroepsbevolking. En toch zit ik hier nog, schuldgevoel en al. Want hoe heeft dit hele fenomeen invloed op de mensen in het onderwijs?

Lerarentekort

Het is bekend dat er een ernstig lerarentekort is in Nederland. Vaak sluiten mensen echter hun ogen voor wat dit in werkelijkheid betekent. Alleen al in het Amsterdamse voortgezet onderwijs is er een tekort aan 340 fulltime leerkrachten (Khaddari, 2022). Dit manifesteert zich in het moeten kiezen voor bijvoorbeeld óf een docent Duits voor de onderbouw, óf een voor de examenklassen. Het gebeurt ook dat een docent bijvoorbeeld uitvalt, vaak zelfs door burnout problematiek, en dat er geen vervanging kan worden geregeld op korte termijn. Dat betekent dat hele leerjaren soms een half jaar, of zelfs een heel jaar geen les krijgen in een bepaald vak. Óf een docent Biologie moet ineens ook Scheikunde geven, omdat er toevallig op hun diploma staat dat ze daar bevoegd voor zijn. De werkdruk voor die docent wordt dan ook weer verdubbeld, en dit vergroot op zijn beurt weer de kans op burnout klachten.

We lijken in een verstikkende, vicieuze cirkel te zitten in het onderwijs. Wat kunnen we er dan nog aan doen?

Dagje thuis als het wél goed gaat

Ik zou willen pleiten voor het normaliseren van een dagje thuis als het juist wél goed met je gaat. Men is zo gewend geraakt aan het koppelen van een dag thuis zitten aan ziekte of iets vergelijkbaars met een negatieve reputatie, dat we helemaal niet meer kunnen genieten van het feit dat we een dagje energie aan onszelf kunnen geven. Dat we een hele dag lang ons even weer voor ogen kunnen halen waar we het allemaal ook alweer voor doen. We lopen zo aan onszelf voorbij.

Ik ben ervan overtuigd dat als er geen stigma zou zitten op het zorgen voor jezelf als je nog niét in de put zit, we die burnout cijfers flink zouden kunnen laten zakken en de problematiek rondom het lerarentekort zouden kunnen verzachten.

En dan kunnen die werkgevers ook weer blij zijn. Zijn we meteen van de vervelende reacties af als men dan wél ziek is.

Rivkah van Engelenhoven is muziekdocent en werkzaam op het Grotius College in Delft. Haar focus ligt op de begeleiding van hoogbegaafde kinderen.