Auteur: Jaco van den Dool | Datum: 3 november 2022
Half verzonken in gedachten over oorlog, mijn gasrekening en of ik het licht wel heb uit gedaan in de gang, zie ik het podium langzaam volstromen met een groep studenten. Het ensemble zet de eerste noten in. Zodra het studentenkoor begint te zingen komt er een kleine hoeveelheid adrenaline vrij en daalt er kippenvel vanuit mijn schedel naar mijn ruggengraat. Lichamen bewegen synchroon, klanken vloeien samen tot harmonie en het publiek deint zachtjes mee op de puls. Ik ben in tijden niet zo in vervoering geraakt.
De socioloog Émile Durkheim (1858-1917) noemt dit gevoel van vervoering ‘collective effervescence’. In het Nederlands vertaald betekent dat ‘collectief bruisen’. Wat mij betreft een armoedige vertaling van dit interessante fenomeen, maar het beschrijft wel heel letterlijk wat er gebeurt. Durkheim gebruikte het begrip om bijvoorbeeld het proces van religieuze rituelen te duiden. Hij beschrijft met name de wijze waarop de deelnemers worden meegezogen in de rituelen en deelgenoot worden gemaakt van een spirituele ervaring. Buiten de EO-jongerendag of in een kerkgebouw komt het fenomeen van collectief bruisen op veel plekken voor waar mensen samenkomen. Vooral massale festivals of concerten veroorzaken het gevoel van collectieve eenwording en euforie. Daarnaast krijgen we tijdens een massaal concert de onbedwingbare neiging om te bewegen. We zijn namelijk zo bedraad dat we onze lichamen met anderen synchroniseren op de puls. De combinatie van opgewekte innerlijke euforie en belichaamde synchronisatie met het collectief is goed te zien in deze clip (vanaf 3:36-4:00). In dit voorbeeld bouwt de dj de spanning langzaam op door de muziek te laten stijgen. Hij onderstreept de spanning door zijn armen in de lucht te gooien. Net voor het absolute hoogtepunt springt hij tijdens de afwezigheid van een beat op elke tel in de lucht. Het publiek wacht in spanning af en weet exact wat er moet gebeuren. Met een geweldige dreun beweegt iedereen in volle extase synchroon op de eerste tel. Het kan je muzieksmaak niet zijn, maar als sociologisch fenomeen is dit spontane schouwspel ontzettend fascinerend. Op het moment van de ‘beat drop’ zijn alle individuen een collectief geworden. Wat een magisch moment van verbondenheid.
Hoe bezorgd ik soms kan zijn over de geopolitieke ontwikkelingen, mijn gestolen fiets of het open laten staan van de achterdeur, het zingen in een koor of gesynchroniseerd dansen in een club laat je dagelijkse beslommeringen naar de achtergrond verdwijnen. Ik ga de komende tijd maar eens wat vaker collectief bruisen.
Jaco van den Dool is studieleider van de Opleiding Docent Muziek aan het Conservatorium van Amsterdam.
